زن در ديدگاه حضرت علي عليه السلام

استاد شهيد مرتضي مطهري

يكي از شبهاتي كه پيرامون موضوع زن همواره مطرح مي‏شود، مضمون روايتي در نهج البلاغه است كه در آن از زن‌ها به بدي ياد كرده و فرموده است: معاشر الناس، ان النساء نواقص الايمان، نواقص الحظوظ، نواقص العقول، فاما نقصان ايمانهن، فقعودهن عن الصلاة و الصيام في ايام حيضهن، و اما نقصان عقولهن فشهادة امراتين كشهادة الرجل الواحد، و اما نقصان حظوظهن فهو اريثهن علي الانصاف من مواريث الرجال. 1

حضرت علي عليه السلام پس از پايان نبرد جمل، در نكوهش زنان مي‏فرمايد: مردم! ايمان زنان ناتمام است، بهره آنان ناتمام، خرد ايشان ناتمام، نشانه ناتمامي ايمان، معذور بودنشان از نماز و روزه است‏به هنگام عادتشان، و نقصان بهره ايشان، نصف بودن سهم آنان از ميراث است نسبت‏به سهم مردان، و نشانه ناتمامي خرد آنان اين بود كه گواهي دو زن چون گواهي يك مرد به حساب رود. پس از زنان بد بپرهيزيد و خود را از نيرنگشان واپاييد، و تا در كار زشت طمع نكنند، در كار نيك از آنان اطاعت ننماييد. 2

زن، ايمانش ناقص است، زيرا در ايام عادت از نماز و روزه محروم است، عقلش كم است، زيرا شهادت دو زن معادل يك مرد است، و حظ مالي او نيز نصف سهميه مرد است. مشابه اين مضمون از رسول خدا صلي الله عليه و آله نيز رسيده است.3 براي پاسخ به اين شبهه لازم است مقدمه‏اي در مورد زمينه ستايش‏ها و نكوهش‏‌هايي كه در بعضي از آيات و روايات آمده است ذكر شود.

ستايش‏‌ها و نكوهش‏‌ها

گاهي حادثه و يا موضوعي، در اثر يك سلسله عوامل تاريخي، زمان، مكان، افراد، شرايط و علل و اسباب آن، ستايش يا نكوهش مي‏شود، معناي ستايش يا نكوهش بعضي حوادث و يا امور جنبي يك حادثه، اين نيست كه اصل طبيعت آن شي‏ء قابل ستايش و يا مستحق نكوهش مي‏باشد، بلكه احتمال دارد زمينه خاص سبب اين ستايش يا نكوهش شده است. مثلا اگر از قبيله‏‌اي ثناء و ستايش به عمل آمده، احتمال دارد در اثر آن باشد كه مردان خوبي در آن عصر از اين قبيله برخاسته‏‌اند، و شايد در فاصل‌ه‏اي كه ورق برگردد، افراد ديگري از آن قبيله برخيزند كه مورد نكوهش واقع شوند. و گاهي به عكس، در يك سرزمين افرادي مورد نكوهش قرار مي‏گيرند، بعد طولي نمي‏كشد كه افراد شايان ستايش از آن سرزمين برمي‏خيزند.

حضرت علي عليه السلام كه همان قرآن ناطق است اين گونه به زن نظر مي‏كند و مي‏فرمايد زن همچون گلي زيباست كه بايد از او محافظت كرد تا لطافت و زيبايي او حفظ گردد.

در همين ايران شهرهايي بوده كه درباره آنها مذمت‏‌هاي فراواني وارد شده است ليكن وقتي به بركت اهل بيت عليهم السلام شهروندان عوض شده، شهرها و بلاد نيز جزو بلاد نمونه و برجسته اين كشور شده‏اند و افرادي از آن سرزمين برخاسته‏‌اند كه از نظر فضائل اخلاقي و علمي و نبوغ، ممتاز شده‏اند. در نتيجه، مذمت‏ها و نكوهش‏‌ها تا ابد لازمه آن آب و خاك نبوده، بلكه مقطعي است. و دليلش آن است كه با يك تحول فكري و اعتقادي، ممكن است نظر سابق برگردد. بخشي از نكوهش‏‌هاي نهج البلاغه راجع به زن، ظاهرا به جريان جنگ جمل برمي‏گردد، همان گونه كه از بصره و كوفه نيز در اين زمينه نكوهش شده است‏با اين كه بصره، رجال علمي فراواني تربيت كرده و كوفه مردان مبارز و كم نظيري را تقديم اسلام نموده و بسياري از كساني كه به خونخواهي سالار شهيدان صلوات الله و سلامه عليه برخاستند از كوفه نشات گرفتند، و هم اكنون نيز كوفه جايي است كه به انتظار ظهور حضرت مهدي عليه السلام در آنجا نماز مي‏خوانند.