تفسير سوره قدر از تفسير الميزان علامه طبابايي

سوره قدر

بِسْمِ اللّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِيمِ

إِنَّا أَنزَلْنَاهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ * وَمَا أَدْرَاكَ مَا لَيْلَةُ الْقَدْرِ * لَيْلَةُ الْقَدْرِ خَيْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ *

تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِم مِّن كُلِّ أَمْرٍ * سَلَامٌ هِيَ حَتَّى مَطْلَعِ الْفَجْرِ * .

تفسير سوره

اين سوره در «مكّه» نازل شده و داراى 5 آيه است‏

محتواى اين سوره چنانكه از نامش پيداست بيان نزول قرآن مجيد در شب قدر است، و سپس بيان اهميت شب قدر و بركات و آثار آن.

در فضيلت تلاوت اين سوره از پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله نقل شده كه فرمود: «هر كس آن را تلاوت كند پاداش كسى را دارد كه ماه رمضان را روزه گرفته، و شب قدر را احيا داشته است».

واضح است اين همه فضيلت از آن كسى است كه مى‏خواند و مى‏فهمد و به محتوايش جامه عمل مى‏پوشاند، قرآن را بزرگ مى‏شمرد و آياتش را در زندگى پياده مى‏كند.

بسم الله الرحمن الرحيم    به نام خداوند بخشنده بخشايشگر

(آيه 1)- شب قدر شب نزول قرآن! از آيات قرآن به خوبى استفاده مى‏شود كه قرآن مجيد در ماه مبارك رمضان نازل شده است: «شهر رمضان الذى انزل فيه القرآن» (بقره/ 185).

و ظاهر اين تعبير آن است كه تمام قرآن در اين ماه نازل گرديد.

و در نخستين آيه سوره قدر مى‏فرمايد: «ما آن [- قرآن‏] را در شب قدر نازل كرديم» (انا انزلناه فى ليلة القدر).

تعبير به «انا انزلناه» (ما آن را نازل كرديم) اشاره به عظمت اين كتاب بزرگ آسمانى است كه خداوند نزول آن را به خودش نسبت داده است.

نزول آن در شب «قدر» همان شبى كه مقدرات و سرنوشت انسانها در تمام سال در آن شب تعيين مى‏شود دليل ديگرى بر سرنوشت ساز بودن اين كتاب بزرگ آسمانى است .

از ضميمه كردن اين آيه با آيه سوره بقره نتيجه‏گيرى مى‏شود كه شب قدر در ماه مبارك رمضان است، اما كدام شب است؟

از قرآن چيزى در اين مورد استفاده نمى‏شود، ولى مشهور و معروف در روايات اين است كه در دهه آخر ماه رمضان و شب بيست و يكم، يا بيست و سوم است البته در روايات متعددى بيشتر روى شب بيست و سوم تكيه شده.

در حديثى از امام صادق عليه السّلام نيز نقل شده كه فرمود: «تقدير مقدرات در شب نوزدهم و تحكيم آن در شب بيست و يكم، و امضا در شب بيست و سوم است» و به اين ترتيب بين روايات جمع مى‏شود.

(آيه 2)- در اين آيه براى بيان عظمت شب قدر، مى‏فرمايد: «و تو چه مى‏دانى شب قدر چيست؟» (و ما ادراك ما ليلة القدر).

اين تعبير نشان مى‏دهد كه عظمت اين شب به قدرى است كه حتى پيامبر با آن علم وسيع و گسترده‏اش قبل از نزول اين آيات به آن واقف نبود.

(آيه 3)- و بلافاصله مى‏گويد: «شب قدر بهتر از هزار ماه است» (ليلة القدر خير من الف شهر).

بهتر بودن اين شب از هزار ماه به خاطر ارزش عبادت و احياى آن شب است، و روايات فضيلت ليلة القدر و فضيلت عبادت آن، كه در كتب شيعه و اهل سنت فراوان است اين معنى را كاملا تأييد مى‏كند.

علاوه بر اين نزول قرآن در اين شب، و نزول بركات و رحمت الهى در آن سبب مى‏شود كه از هزار ماه برتر و بالاتر باشد.

در بعضى از تفاسير آمده است كه پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله فرمود: يكى از بنى اسرائيل لباس جنگ در تن كرده بود و هزار ماه از تن بيرون نياورد و پيوسته مشغول (يا آماده) جهاد فى سبيل اللّه بود! اصحاب و ياران تعجب كردند و آرزو داشتند چنان فضيلت و افتخارى براى آنها نيز ميسر مى‏شد، آيه فوق نازل گشت و بيان كرد كه «شب قدر از هزار ماه برتر است».

(آيه 4)- سپس به توصيف بيشترى از آن شب بزرگ پرداخته، مى‏افزايد:

«فرشتگان و روح در آن شب به اذن پروردگارشان براى (تقدير) هر كارى نازل مى‏شوند» (تنزل الملائكة و الروح فيها باذن ربهم من كل امر).

با توجه به اين كه «تنزّل» فعل مضارع است، و دلالت بر استمرار دارد روشن مى‏شود كه شب قدر مخصوص به زمان پيغمبر اكرم صلّى اللّه عليه و آله و نزول قرآن مجيد نبوده، بلكه امرى است مستمر و شبى است مداوم كه در هر سال تكرار مى‏شود.

منظور از «روح» مخلوق عظيمى است ما فوق فرشتگان، چنانكه در حديثى از امام صادق عليه السّلام نقل شده است كه شخصى از آن حضرت سؤال كرد: «آيا روح همان جبرئيل است»؟

امام عليه السّلام در پاسخ فرمود: «جبرئيل از ملائكه است، و روح اعظم از ملائكه است، مگر خداوند متعال نمى‏فرمايد: ملائكه و روح نازل مى‏شوند»؟

منظور از «من كل امر» اين است كه فرشتگان براى تقدير و تعيين سرنوشتها و آوردن هر خير و بركتى در آن شب نازل مى‏شوند، و هدف از نزول آنها انجام اين امور است.

(آيه 5)- و در آخرين آيه مى‏فرمايد: «شبى است سرشار از سلامت (و بركت و رحمت) تا طلوع سپيده» (سلام هى حتى مطلع الفجر). هم قرآن در آن نازل شده، هم عبادت و احياء آن معادل هزار ماه است، هم خيرات و بركات الهى در آن شب نازل مى‏شود، هم رحمت خاصش شامل حال بندگان مى‏گردد، و هم فرشتگان و روح در آن شب نازل مى‏گردند.

بنابر اين شبى است سر تا سر سلامت و نور و رحمت از آغاز تا پايان، حتى طبق بعضى از روايات در آن شب شيطان در زنجير است و از اين نظر نيز شبى است سالم و توأم با سلامت.

در داستان ابراهيم ع آمده است كه چند نفر از فرشتگان الهى نزد او آمدند و بشارت تولد فرزند براى او آوردند و بر او سلام كردند (هود- 69) مى‏گويند لذتى كه ابراهيم ع از سلام اين فرشتگان برد با تمام دنيا برابرى نداشت، اكنون بايد فكر كرد كه وقتى گروه گروه فرشتگان در شب قدر نازل مى‏شوند و بر مؤمنان سلام مى‏كنند چه لذت و لطف و بركتى دارد؟! وقتى ابراهيم ع را در آتش نمرودى افكندند فرشتگان آمدند و بر او سلام كردند، و آتش بر او گلستان شد، آيا آتش دوزخ به بركت سلام فرشتگان بر مؤمنان در شب قدر" برد" و" سلام" نمى‏شود؟

 .